گزارش برگزاری دوره آموزشی سازماندهی دانش در کربلای معلا

 

گزارش از: آقای دکتر طاهری

 دوره آموزشی سازماندهی دانش از تاریخ ۱۴ سپتامبر (۲۳ شهریور) الی ۲۸ سپتامبر (۶ مهر) در کربلای معلا برای کتابداران کتابخانه‌های آستان مقدس حضرت اباعبدالله الحسین (ع) Ùˆ آستان مقدس حضرت عباس بن امیرالمومنین (ع) با هدف ارتقای سطح دانش Ùˆ آشنایی با مباحث نوین حوزه سازماندهی دانش برگزار شد. محتوای دوره در بخش اول به مفاهیم پایه حوزه سازماندهی دانش Ùˆ رویکردهای نوین این حوزه اختصاص داشت. بخش بعدی تبیین مفهوم فراداده، آشنایی با استانداردهای این حوزه (مانند طرح فراداده‌ای هسته دوبلین، طرح فراداده‌ای توصیف شیء (مودس)ØŒ Ùˆ …)ØŒ Ùˆ تمرین با نرم‌افزارهای پیوسته تولید فراداده به صورت عملی بود. پس از این مباحث قصد بر آن بود Ú©Ù‡ الگوی مفهومی “ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اِف. آر. بی. آر.)” Ùˆ استاندارد “توصیف Ùˆ دسترسی به منبع (آر. دی. اِی.)” مورد توصیف Ùˆ تحلیل قرار گیرند. اما به دلیل مشکلاتی Ú©Ù‡ در فهرستنویسی Ùˆ تولید فراداده کتابخانه‌های مخاطب، Ùˆ نیاز به آموزش فهرستنویسی تحلیلی-موضوعی احساس شد، روند آموزش دوره تغییر کرد، Ùˆ بر آموزش دقیق فهرستنویسی توصیفی بر اساس قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن Ùˆ آموزش ساختار Ùˆ چگونگی استفاده از فهرست سرعنوان‌های موضوعی کتابخانه کنگره، فهرست سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست سرعنوان‌های موضوعی عربی، اصطلاحنامه‌ها، Ùˆ شیوه تامین محتوای برخی از فیلدهای مهم قالب فراداده‌ای مارک متمرکز شد.

دعوت از بنده

برای تدریس در این دوره بدین صورت انجام شد Ú©Ù‡ در اوایل تابستان با من تماس گرفتند و تقاضای یک جلسه حضوری با مدیر سیستم نرم‌افزاری کتابخانه حرم حضرت امام حسین (ع) کردند. در جلسه یاد شده، ضمن آشنایی با وضعیت موجود کتابخانه حرم، برای برگزاری یک دوره جامع سازماندهی دانش دعوت شدم. پس از ماه مبارک رمضان Ùˆ اخذ ویزا به کربلای معلا مشرف شدم. حدود ۱۲ نفر در دوره شرکت کردند. انگیزه شرکت کنندگان بالا بود Ùˆ دوره به صورت تعاملی برگزار می‌شد. در ابتدا قرار بود من به زبان فارسی صحبت کنم. اما به دلیل ابراز ناتوانی مترجم فارسی در ترجمه اصطلاحات حوزه سازماندهی دانش در روز اول، تمام دوره به زبان انگلیسی تدریس شد Ùˆ یک مترجم قوی انگلیسی به عربی ترجمه را به عهده گرفت. البته ایشان نیز در یافتن معادل مناسب عربی برای اصطلاحات تخصصی انگلیسی مشکل داشت. برخی از روزهایی Ú©Ù‡ این مترجم در تعطیلات بود، یکی از فهرستنویسان کتابخانه حرم حضرت عباس (ع) کار ترجمه را ادامه می‌داد. مترجم اخیر به دلیل این Ú©Ù‡ عملاً در این حوزه فعالیت کرده بود، محتوای دوره را بسیار خوب ترجمه می‌کرد. در مذاکرات اولیه طول مدت دوره چهل روزه در نظر گرفته شد. اما به دلیل مشغله بنده Ùˆ عدم داشتن وقت کافی، به بیست Ùˆ یک روز تغییر کرد. این زمان نیز به دلیل فوت پدر گرامی همسرم به پانزده روز کاهش یافت. با دعوت Ùˆ تاکید کتابخانه‌های یاد شده انشاءالله در آینده نزدیک دوره مذکور ادامه می‌یابد. خوشبختانه استقبال شرکت کنندگان از دوره خوب بود Ùˆ زمینه را برای همکاری‌های بیشتر آماده نمود. 

وضعیت کنونی

کتابخانه‌ها در عراق Ùˆ به ویژه کتابخانه‌های مذهبی مناسب نیست، Ùˆ محدودیت‌های رژیم سابق Ùˆ جنگ روند رشد را در این کتابخانه‌ها کند نموده است. در میان این کتابخانه‌ها در درجه نخست، کتابخانه‌های آستان مقدس حضرت اباعبدالله (ع) Ùˆ آستان مقدس حضرت عباس (ع)ØŒ Ùˆ پس از این دو، کتابخانه آستان مقدس حضرت علی (ع) بهتر از بقیه کار کرده‌اند Ùˆ به روزتر هستند. هر یک از این کتابخانه‌ها حدود یک صد هزار عنوان کتاب، بیشتر در حوزه‌های مذهبی Ùˆ Ú©Ù…ÛŒ هم در حوزه‌های دانشگاهی، را در بر می‌گیرند. بخشی از این منابع فهرستنویسی شده‌اند (تقریباً یک سوم آنها). در کتابخانه حرم امام حسین (ع) از نرم‌افزار منبع باز کوها، Ùˆ در کتابخانه حضرت عباس (ع) از نرم‌افزاری تجاری سیمفونی استفاده می‌شود. قالب فراداده‌ای مورد استفاده در هر دو کتابخانه مارک ۲۱ است Ùˆ کتابداران آنها تقریباً با آن قالب آشنایی دارند. فضای کتابخانه‌ها نسبتاً مناسب است اما ساخت کتابخانه‌ای چند طبقه نزدیک حرم امام حسین (ع) برای زائران این حرم شریف در حال اجراست. افزون بر آقایان، در روزهایی خاص (ظاهراً) دو روز، خانم‌ها نیز می‌توانند از این کتابخانه‌ها استفاده کنند. اداره کتابخانه‌های یاد شده از فضای مناسبی Ùˆ نیروی انسانی کافی برخودار است. هیچ یک از کتابداران دو کتابخانه تحصیلات کتابداری Ùˆ اطلاع‌رسانی ندارند Ùˆ صرفاً با شرکت در دوره‌های آموزشی کوتاه مدت در برخی کشورهای عربی مانند لبنان، آموزش دیده‌اند. با این وجود، انگیزه یادگیری آنها قابل تحسین بود. دوره آموزشی در هر روز با تدریس کتابداران در نوبت صبح از ساعت ۰۸:۳۰ تا ۱۲:۰۰ آغاز، Ùˆ سپس با ضبط ویدیویی همان مباحث در نوبت عصر از ساعت ۱۴:۰۰ تا ۱۶:۰۰ ØŒ بدون حضور کتابداران پایان می‌یافت. استقبال Ùˆ مهمان‌نوازی کارکنان حرم مورد تقدیر است Ùˆ بنده Ùˆ خانواده‌ام به صورت کامل مهمان حرم شریف حسینی بودیم. پس از کلاس Ùˆ در روزهای جمعه بازدید از شهر کربلا Ùˆ زیارت قبور دیگر اولیای الهی در دیگر شهرهای عراق انجام می‌گرفت.

یکی از نکات مهم

سفر، تشکیل جلساتی پس از اتمام کلاس‌های روزانه برای مشورت در خصوص به کارگیری ابزارهای استاندارد تولید شده در ایران برای فرایند سازماندهی دانش در کتابخانه‌های حرمین شریفین بود. با وجود دیدگاه‌های خاص (از جمله تاکید بر استفاده از ابزارهای تولید شده در کشورهای عربی به منظور هماهنگی با آنها و علیرغم ضعف‌ها و نقایص آن ابزارها، عدم آشنایی کافی با ابزارهای استاندارد تولید شده در ایران، و نظیر آن)، و در طی بحث‌های واقعاً طولانی، استفاده از گسترش رده BP و اصطلاحنامه اصفا تولیدی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، و مهمتر از آنها، استفاده از اصطلاحنامه غنی علوم اسلامی با بیش از سیصد هزار اصطلاح موضوعی در حوزه‌های فرعی علوم اسلامی برای استفاده در فرایندهای فهرستنویسی تحلیلی-موضوعی و رده‌بندی مورد تصویب قرار گرفت که مهمترین دستاورد سفر به شمار می‌آید. خوشبختانه نسخه عربی اصطلاحنامه علوم اسلامی و اصطلاحنامه اصفا تهیه شده است و استفاده از آنها گامی در راستای بین‌المللی شدن ابزارهای مذکور است. انتقال داده‌های مربوط به اصطلاحنامه جامع علوم اسلامی به طور کامل بر اساس تفاهم نامه امضاء شده میان کتابخانه آستان مقدس حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) انجام شده است و به زودی شاهد داده‌های اشاره شده در نشانی اینترنتی http://www.imamhussain-lib.com خواهیم بود.

بدون تردید،
پشتیبانی همه جانبه از کتابخانه‌های مذهبی در جهان اسلام و به ویژه جهان تشیع، برای اشاعه و انتشار فرهنگ ناب اسلامی و تشیع، وظیفه شرعی و حرفه‌ای تمامی متخصصان و حرفه‌مندان علم اطلاعات و دانش‌شناسی است.  

والسلام علی من
التبع الهدی