همایش «پژوهش در
علم اطلاعات Ùˆ دانش­شناسی: روندها Ùˆ آسیب­ها»به مناسبت هفته پژوهش چهارشنبه (۲۷
آذر ۱۳۹۲) به همت انجمن کتابداری Ùˆ اطلاع­رسانی شاخه استان قم با سخنرانی دکتر
مهدی علیپور حافظی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و با حضور
اساتید، دانشجویان و کتابداران استان برگزار شد.

در ابتدا دکتر
علیپور حافظی ضمن تبریک به مناسبت هفته پژوهش، در مورد این هفته گفت: «برای توجه
به برخی مفاهیم مهم در زندگی نیاز به نماد و سمبل است، برای اینکه این مفاهیم را
سرمشق خود قرار دهیم و در زندگی به ضرورت وجود آنها توجه کنیم و از آنها بهره
برداری کنیم مناسبت هایی مثل هفته کتاب، روز کتابدار، هفته پژوهش وغیره تعیین شده
است. هفته پژوهش نیز نوعی نماد برای روشن ساختن مفاهیم مهم است.

همایش «پژوهش در
علم اطلاعات Ùˆ دانش­شناسی: روندها Ùˆ آسیب­ها»به مناسبت هفته پژوهش چهارشنبه (۲۷
آذر ۱۳۹۲) به همت انجمن کتابداری Ùˆ اطلاع­رسانی شاخه استان قم با سخنرانی دکتر
مهدی علیپور حافظی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و با حضور
اساتید، دانشجویان و کتابداران استان برگزار شد.

 در ابتدا دکتر
علیپور حافظی ضمن تبریک به مناسبت هفته پژوهش، در مورد این هفته گفت: «برای توجه
به برخی مفاهیم مهم در زندگی نیاز به نماد و سمبل است، برای اینکه این مفاهیم را
سرمشق خود قرار دهیم و در زندگی به ضرورت وجود آنها توجه کنیم و از آنها بهره
برداری کنیم مناسبت هایی مثل هفته کتاب، روز کتابدار، هفته پژوهش وغیره تعیین شده
است. هفته پژوهش نیز نوعی نماد برای روشن ساختن مفاهیم مهم است. توجه به پژوهش
نباید منحصر به هفته پژوهش باشد بلکه این هفته نمادی است که نشانگر اهمیت امر
پژوهش است. نباید همایش­ها، صحبت­ها، نشست­ها Ùˆ … در مورد پژوهش فقط به این هفته
محدود شود بلکه باید در طول سال و در ضمن برنامه­ریزیهای خرد و کلان کشور به پژوهش
توجه شود. محورهایی که در این همایش مورد بحث است، عبارتند از: پژوهش و اهمیت آن
در جامعه، پژوهش در علم اطلاعات و دانش­شناسی، کاربردی نمودن پژوهشهای علم اطلاعات
و دانش­شناسی، نقش انجمن­های علمی در توسعه پژوهش و آینده پژوهش در علم اطلاعات و
دانش­شناسی».

 سپس برای ورود به مباحث،
دکتر علیپور، پژوهش و پژوهشگر را اینگونه تعریف کرد: «پژوهش، به معنای عام، بررسی
یا کاوشی سخت کوشانه و به معنای خاص، تحقیق و تجربه ‌‏ای جامع با هدف ‌‏ کشف
واقعیت ‌‏های نو و تفسیر درست این واقعیت ‌‏ها، تجدید نظر در نتیجه ‌‏گیری ‌‏ها،
نظریه ‌‏ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیت ‌‏های کشف شده و به کارگیری عملی
نتیجه ‌‏گیری ‌‏ها، نظریه ‌‏ها و قوانین جدید است. پس با این حساب ما به هر
فعالیتی پژوهش نمی­گوییم. اگرچه ما در طول زندگی خود در مورد خیلی از پدیده­ها
تحقیق و تفحص می­کنیم (مثل خرید یک گوشی موبایل) اما تمامی این فعالیت­ها پژوهش
نامیده نمی­شوند. پژوهش یکی از اساسی ‌‏ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعة
همه جانبة یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار
است. بنابر این نوع و سطح فعالیت ‌‏های پژوهشی یکی از شاخص ‌‏های اصلی توسعه و
پیشرفت محسوب می ‌‏شود. پژوهشی مفید است که منجر به افزايش دانش بشري، و همچنین
پويايي آموزش شود. که متاسفانه این محور در جامعه خیلی کم رنگ است و به آن کم توجه
می­شود. پژوهشگر فردي است که با استفاده از روش ‌‏هاي علمي در صدد رسيدن به شناختي
تازه از مسائل و مفاهيم مختلف است. همه آن چه که به عنوان پيشرفت علوم در اعصار
مختلف تاريخ مي ‌‏شناسيم حاصل تلاش افرادي است که در کار خود رويکردي پژوهشي داشته
‌‏اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکي براي فعاليت ‌‏هاي پژوهشي آنان بوده است.
ویژگی­های یک پژوهشگر خوب عبارتند از: نگاهي کنجکاو و موشکافانه به پديده هاي
اطراف خود دارد؛ حساسيت نسبت به آن چه در اطراف مي گذرد دارد؛ ذهني پويا و پرسشگر
دارد؛ از روش هاي علمي و پذيرفته شده استفاده مي کند؛ از مهارت لازم براي يافتن
منابع اطلاعاتي مورد نيازش برخوردار است؛ مهارت در انجام كارهاي گروهي دارد؛ نتايج
يافته هاي خود را به نحو موثري منتشر ساخته و در اختيار ساير محققان قرار مي دهد؛
احساس مسئوليت نسبت به توسعه مرزهاي دانش دارد».

 در ادامه سرپرست معاونت
پژوهشی پژوهشگاه علو م و فناوری اطلاعات، در مورد عوامل توسعه پژوهش در کشور
افزود: «عوامل موثر بر توسعه پژوهش را می­توان در سه محور اصلی تقسیم بندی کرد. عوامل
سخت افزاري: منظور
از عوامل سخت افزاري همه امکانات فيزيکي و زيرساخت هاي بنيادي است که امکان انجام
پژوهش در حوزه هاي مختلف را براي پژوهشگران فراهم مي آورد. عوامل
نرم افزاري: منظور
از امکانات نرم افزاري جريان اطلاعات و دانش ميان پژوهشگران است که از طريق مجله
ها و منابع علمي ديگر به صورت چاپي يا الکترونيکي صورت مي پذيرد. نيروي
انساني: منظور از نيروي انساني، پژوهشگراني است که با دانش و تلاش
خود مي توانند امکانات سخت افزاري و نرم افزاري را به خدمت گرفته و طرح هاي پژوهشي
گوناگون را تدوين و اجرا کنند. توسعه آتي پژوهش در هر کشور مبتني بر گسترش رويکرد
پژوهش مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدايي شروع شده و تا پايان
تحصيلات دانشگاهي استمرار مي يابد».

 سپس دکتر علیپور درباره
تاثیرات پژوهش، معیارهای ارزیابی پژوهش و مزایای پژوهش گفت: «پژوهش هنگامی می ­تواند
اثربخش باشد که به آموزش منتج شود. پژوهش می­تواند بر حوزه­هایی مانند آموزش و
یادگیری، اقتصاد، فرهنگ، سیاست، جامعه، Ùˆ … اثرگذار باشد. معیارهای ارزیابی
تاثیر پژوهش را می­توان در شش معیار عمده اینچنین خلاصه کرد: به میزان استنادی که
پژوهش دریافت کرده؛ میزان استفاده ای که از پژوهش شده؛ چه میزان پژوهش در آموزش
موثر بوده؛ در عمل (صنعت) چقدر از آن استفاده شده؛ به چه میزان در اختیار
خوانندگان جدید قرار گرفته (ترجمه به زبانهای دیگر) و چه میزان جوایز و افتخارات
به همراه داشته است. مزایای پژوهش نیز اگر چه روشن و بدیهی است ولی اشاره به چند
مورد آن خالی از لطف نیست. صرفه اقتصادی، بهبود سبک زندگی، سلامت افراد، فرهنگ،
افزایش کیفیت زندگی، تاثیر بر مباحث بین المللی، محیطی، جامعه Ùˆ …».

 وی در ادامه با بیان ویژگی
های علم اطلاعات و دانش شناسی، در مورد خدمات پژوهش به رشته و خدمات رشته به پژوهش
بیان کرد: «علم اطلاعات علمي كاربردي و بين رشته ‌‏اي است، مبناي آن اطلاعات است،
طيف وسيعي از اقشار جامعه با آن در تعامل هستند، با طيف گسترده ‌‏اي از علوم در
ارتباط است، وابسته به فنآوري به ويژه فنآوري اطلاعات است و پيشرو در بهره برداري
از فنآوري اطلاعات است و براي پيشبرد امور نيازمند پژوهش ‌‏هاي مساله محور است. با
توجه به این ویژگی ها خدمات علم اطلاعات و دانش شناسی به پژوهش را می توان در
مواردی چون: بسترسازي پژوهش از طريق گردآوري و دسترس پذير ساختن اطلاعات براي
پژوهشگران، تسهيل و تسريع فرآيند پژوهش، ارائه خدمات بهينه در اشتراك اطلاعات و
دانش، سازماندهي اطلاعات و طبقه بندي و دسته بندي اطلاعات دانست. حال پژوهش چگونه
می تواند در خدمت رشته ما باشد. شناسايي ضعف ‌‏ها و قوت ‌‏ها، فرصت ‌‏ها و تهديدها
در خدمات، شناسايي وضعيت موجود و بهينه سازي آن، شناسايي افق ‌‏هاي پيش رو و وصول
به آنها، بهره برداري از فنآوري اطلاعات در خدمات، توليد فنآوري اطلاعات جهت
استفاده، شناسايي كاربران Ùˆ بهره گيران، Ùˆ … ».

 مسئول کمیته پژوهش انجمن
کتابداری و اطلاع­رسانی ایران، ضمن بیان نکاتی در جهت کاربردی نمودن پژوهشها، در
مورد نقش انجمن های علمی در توسعه پژوهش عنوان کرد: «مساله مهم در پژوهش، کاربرد
آن در جامعه است به طوری که سودمندی پژوهش برای مسئولان و جامعه محسوس باشد. انجام
پژوهش ‌‏هاي كاربردي مبتني بر نياز، پويايي خدمات در مراكز اطلاع ‌‏رساني، بهره
گيري از نتايج پژوهش ‌‏ها در عمل، انجام پژوهش ‌‏هاي گروهي با تخصص ‌‏هاي مختلف
مورد نياز، استفاده از روش ‌‏هاي پژوهش علمي، مستند نمودن پژوهش و نتايج آن،
انتشار نتايج Ùˆ تجربيات Ùˆ … از جمله کارهایی است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان در جهت کاربردی
نمودن پژوهش ها انجام داد. به عنوان کسی که در انجمن فعالیت داشتم و در این مورد
دغدغه داشتم، که آیا کمیته پژوهش مسئول تشکیل تیم پژوهش و انجام پژوهش است؟ چون
افراد برحسب علاقه و پاره وقت در انجمن حضور دارند ولی پژوهش کاری هزینه بر و زمان
بر است پس وظیفه کمیته پژوهش انجمن انجام کار پژوهشی نیست بلکه در زمینه هایی
مانند: بستر سازي پژوهش، شناسايي مسائل، شناسايي و اطلاع رساني محورهاي موضوعي
پژوهش، رصد پژوهش، ارزيابي پژوهش و ارائه گزارش ‌‏هاي مقطعي، ايجاد شبكه پژوهشگران
و برقراري ارتباط پژوهشگران با يكديگر و نيازمندان به کار پژوهش می تواند موثر
باشد».

 در پایان دکتر علیپور حافظی
در مورد آینده پژوهش در علم اطلاعات و دانش شناسی به نکات ارزشمندی اشاره کرد:
«پژوهش مستلزم وجود مساله و مساله مستلزم پويايي يك حوزه است. مسائل بومي نيازمند
راه حل ‌‏هاي بومي هستند. رسيدن به راه حل ‌‏ها نيازمند پژوهش است. انجام پژوهش
نيازمند توجه به پژوهش از طرف مسئولان است. پژوهش هزينه ‌‏بر و زمان ‌‏بر است. در
مقابل نتيجه و راه حل در اختيار ما است. اكثر پژوهش ‌‏ها در علم اطلاعات در
دانشگاه ‌‏ها صورت مي ‌‏گيرد. ارتباط دانشگاه با صنعت در علم اطلاعات بسيار ضعيف
است. بنابراين تا زماني كه پژوهش مرتفع كننده نيازهاي صنعت نباشند، پژوهش ‌‏ها
كاربردي نخواهند بود. در مقابل صنعت ما پويا نيست. احساس نياز به پژوهش براي حل
مسائل نمي ‌‏كند. بنابراين براي توسعه و تاثيرگذاري پژوهش بايد: ارتباط صنعت،
دانشگاه و اقتصاد بايد برقرار باشد. پژوهش بايد براي حل مسائل استفاده شود. بسترها
و امكانات مورد نياز فراهم شوند. پژوهشگران متخصص و متعهد تربيت و مورد استفاده
قرار گيرند. فرآيند انجام پژوهش تسهيل شود. مقام پژوهش و پژوهشگران گرامي داشته
شود».

گزارشگر: خانم خداداد شهری